KIDEM TAZMİNATINDA HANGİ ÖDEMELER DİKKATE ALINIR?

Kıdem tazminatında hangi ödemelerin dikkate alınacağı işverenlerce sıkça sorulmakta bu konuda farklı uygulamalar dikkat çekmektedir. Bu konuya Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’ nin 01.03.2012 tarihli kararıyla birlikte ışık tutmaya çalışacağız; (Esas Numarası: 2009/45471, Karar Numarası: 2012/6566). Buna göre İK ve Özlük işleri profesyonellerin aşoz konusu içtihada göre uygulamalarını düzenlemeleri gerekmektedir;
1. Giydirilmiş Ücret Kuralı
Kıdem tazminatının giydirilmiş brüt ücret üzerinden hesabı kuraldır. Yargıtaya göre; “…Kıdem tazminatına esas alınacak olan ücretin tespitinde 4857 sayılı İş Kanununun 32 nci maddesinde sözü edilen asıl ücrete ek olarak işçiye sağlanan para veya para ile ölçülebilen menfaatler göz önünde tutulur”.
2. Giydirilmiş Ücret Kapsamındaki Ödemeler
Yargıtaya göre; “…ikramiye, devamlılık arz eden prim, yakacak yardımı, giyecek yardımı, kira, aydınlatma, servis yardımı, yemek yardımı ve benzeri ödemeler kıdem tazminatı hesabında dikkate alınır”.
Özel Sağlık Sigortası: Özel Sağlık sigortası da işverenlerde bize sorulmakta bu ödemenin dahil edilip edilmeyeceği kuşku uyandırmaktadır. Yargıtay buna da olumlu yanıt vermektedir. Yüksek Mahkemeye göre; “…İşçiye sağlanan özel sağlık sigortası yardımı ya da hayat sigortası prim ödemeleri de para ile ölçülebilen menfaatler kavramına dahil olup, tazminata esas ücrete eklenmelidir”.

Yemek ve yol yardımı ayni olarak verilirse dikkate alınır mı? Yemek ve yol yardımı, ayni olarak verilme de kıdem tazminatında dikkate alınmalı ve nakdi değeri kıdem tazminatına yansıtılmalıdır. Ancak uygulamada bu yardımların bilirkişilerce “takdiren” hesaplandığı bilinmektedir. Yargıtay bu konudaki bir uyuşmazlıkta Meslek Odalarından bilgi alarak sonuca gitmiştir. Yüksek mahkemeye göre; “…Somut olayda, davacının davalıya ait Kulu Dinlenme Tesislerinde çalıştığı, Ankara’dan işyerine gidip geldiği, işverenin ulaşım sorununu işçileri kendi aracı taşıyarak çözdüğünü ancak sonradan servis uygulamasını kaldırarak işçilerin iş sözleşmesini tazminatlarını ödeyerek feshettiği dosya içeriğinden anlaşılmaktadır. Davacıya işyerinde servis hizmeti yanında ayni olarak yemek yardımı da yapıldığı davalının kabulündedir. Ankara İş Mahkemelerinde davalı aleyhine aynı nedenle açılan davalarda her mahkeme farklı miktarlarda yemek ve yol yardımını giydirilmiş ücrete ekleyerek hesaplama yapan raporlara itibar ederek hüküm kurmuştur. Davalı işverence sağlanan servis hizmetinin ücretinin Servis Aracı İşletmecileri Esnaf Odasından gelen yazı uyarınca günlük olarak 10.68 TL olduğu kabul edilmelidir. Keza Lokantacılar Kebapçılar Ve Köfteciler Esnaf Odası’ndan alınan yazıya göre yemek ücretinin ise öğün başına 5.00 TL olduğu kabul edilmelidir. Bu durumda mahkemece yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda ve kazanılmış haklar gözetilerek hesaplamaların yeniden yapılarak karar verilmesi için hükmün bozulması gerekmiştir” (Y.9HD, Esas Numarası: 2011/13397, Karar Numarası: 2012/26544, Karar Tarihi: 05.07.2012).

Prim: Prim de tartışmalı bir konudur. Bir çok işveren primi uygulamada kıdem tazminatında dikkate almamaktadır. Oysa Yargıtaya göre; “…Satış rakamları ya da başkaca verilere göre hesaplanan prim değişkenlik gösterse de, kıdem tazminatı hesabında genişletilmiş ücret kavramı içinde değerlendirilmelidir

Neler dikkate alınmayacak? Yargıtaya göre; “…İşçiye sağlanan koruyucu elbise, işyerinde kullanılmak üzere verilen havlu, sabun yardımı, arızi fazla çalışma, ulusal bayram genel tatil, hafta tatili alacakları dikkate alınmaz”.
Asgari Geçim İndirimi? Yüksek Mahkeme isabetli şekilde; “…Ayrıca işçiye ücreti dışında ödenen asgari geçim indirimi yasa ile getirilmiş olup, bireyin veya ailenin asgari geçim düzeyini sağlayacak bölümünün toplam gelirden düşülerek vergi dışı bırakılmasıdır. Bu nedenle ücretin eki değildir. Ücret olarak nitelendirilemez ve tazminat ve işçilik alacaklarının hesaplanmasına esas ücrete dahil edilemez” sonucuna ulaşmaktadır.
Tazminat Nasıl Hesaplanacak? Yargıtaya göre; “…ücret dışındaki para veya para ile ölçülebilen menfaatlerin, tazminata yansıtılmasında son bir yıl içinde yapılan ödemeler toplamının 365’e bölünmesi suretiyle bir güne düşen miktarın belirleneceği kabul edilmektedir (9.HD. 29.9.2005 gün 2005/342 E, 2005/31714 K., Yargıtay 9.H.D. 12.4.1999 gün 1999/5910 E, 1999/7119 K.).
Dönemsel bir niteliği olmayan parasal haklar bakımından, yıl içinde yapılan ödemelerin 365 güne bölünmesi suretiyle bir güne düşen tutarın belirlenmesi yerindedir. Örneğin tır şoförünün yıl içinde aldığı sefer (yol) primi sürekli değişiklik gösterebilir ve belli bir dönemin hesaplamada esas alınması zorluk taşıyabilir. Öte yandan, işçiye dini bayramlarda yılda iki kez ödenen harçlığın belli bir dönem için yapıldığını söylemek pek olası değildir. Burada yıllık ödeme tutarının 365 rakamına bölünmesi yerinde olur. Son olarak belirtmek gerekir ki, yılda bir kez yapılan parasal yardımların (yakacak yardımı gibi) tazminata esas ücrete yansıtılacağı ve yıllık tutarın 365’e bölünmesi suretiyle gerçekleştirileceği tartışmasızdır.

Yıl içinde düzenli ve belirli periyotlarla ödenen parasal haklar bakımından ise, kıdem tazminatının son ücrete göre hesaplanması gerekir. Gerçekten işçinin son ücreti üzerinden kıdem tazminatı hesaplandığına ve yıl içinde artan ücretlerin ortalaması alınmadığına göre, ücretin ekleri bakımından da benzer bir çözüm aranmalıdır. Örneğin işçinin yıl içinde aldığı üç ikramiyenin eski ücretten olması sebebiyle daha az olması ve fakat son ikramiyenin işçinin son ücreti üzerinden ödenmesi halinde tazminata esas ücretin tespitinde dikkate alınması gereken ikramiye de bu son ikramiye olmalıdır. Hesaplamanın, son dilim ikramiyenin ait olduğu dönemdeki gün sayısına bölünerek yapılması hakkaniyete de uygundur. Daha somut bir ifadeyle, yılda dört ikramiye ödemesinin olması durumunda her bir ikramiye 3 aylık bir dönem için uygulanmaktadır. İşçinin artan ikramiyesinin ait olduğu doksan güne bölünmesi suretiyle, bir güne düşen ikramiye tutarının bulunması, kıdem tazminatının son ücretten hesaplanacağı şeklinde yasal kural ile daha uyumlu olacaktır. Aynı uygulamayı yol ve yemek yardımı gibi ödemeler için de yapmak olanaklıdır. İşçiye aylık olarak yapıldığı varsayılan bu gibi ödemelerin son ay için ödenen kısmının fiilen çalışılan gün sayısına bölünmesi suretiyle bir güne düşen tutar tespit edilmelidir. Buna göre periyodik olarak ödenen ve yıl içinde artmış olan parasal haklar yönünden son dönem ödemesinin ait olduğu dilim günlerine bölünmesi ile tazminata esas ücrete yansıtılacak tutar daha doğru biçimde belirlenebilecektir. Dairemizin kararları da bu yöndedir (Yargıtay 10.10. 2008 gün 2007/27615 E, 2008/26209 K

Yazan :

PROF. DR. ERDEM ÖZDEMİR
İŞ HUKUKU SİRKÜLERİ (3 NİSAN 2015)